Ζωντανοί Νεκροί

Έτυχε να συναντήσω έναν άνθρωπο ο οποίος υπέστη κάποιου είδους καρδιακό επεισόδιο, οι προσπάθειες ανάταξης του οποίου διήρκησαν πάνω από 40 λεπτά. Η σταθεροποίηση του εν τούτοις δεν επέφερε και το αναμενόμενο, καθώς η μακρόχρονη διαταραχή της καρδιακής λειτουργίας προκάλεσε σοβαρότατες υποξαιμικές βλάβες στον εγκέφαλο. Ο άνθρωπος αυτός χωρίς καμία επαφή με το περιβάλλον, έχει ανάγκη αναπνευστήρα για να συντηρεί την αναπνευστική του λειτουργία και γαστροστρομίας για να σιτίζεται. Το σώμα του λιώνει μέρα με τη μέρα σε ένα κρεβάτι κάποιας κλινικής κάποιου νοσοκομείου κάπου στον κόσμο, ανοίγοντας όλο και περισσότερο από κατακλίσεις, ταλαιπωρούμενο από συχνούς πυρετούς που έρχονται και φεύγουν λόγω αναπόφευκτων λοιμώξεων.

Όχι λίγες φορές συνάντησα άτομα που έπασχαν από Alzheimer. Η νόσος αυτή αποτελεί μια φρικτή κατάσταση, κατά την οποία η απώλεια της μνήμης, παρόλο που πολλοί τη συνδέουν με αυτή, αποτελεί το αρχικό μόνο σύμπτωμα μιας νόσου, κατά τη διάρκεια της οποίας, εντός λίγων ετών, η προσωπικότητα του ατόμου αποσυντίθεται πλήρως, χάνεται παντελώς και διαγράφεται οριστικά, αφήνοντας πίσω μόνο το κενό και κάποιες βασικές εγκεφαλικές λειτουργίες. Όλες όμως οι ανώτερες λειτουργίες που απαρτίζουν την προσωπικότητα του ατόμου αποδομούνται οριστικά, αφήνοντας στην ουσία πίσω τους ένα σώμα χωρίς κανέναν να το κατοικεί.

Παλαιότερα ήρθα αντιμέτωπος με μια μάνα, της οποίας η κόρη υπέστη σοβαρή περιγεννητική υποξία, που προκάλεσε βαριές εγκεφαλικές βλάβες, με αποτέλεσμα το παιδί να πάσχει από εγκεφαλική παράλυση και σοβαρές διαταραχές της συνείδησης με ελάχιστη αντίδραση σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα.

Άλλοτε, μια 25χρονη με φυσιολογική ζωή, η οποία υπέστη σοβαρή εγκεφαλίτιδα και έκτοτε παραμένει με σοβαρές διαταραχές των φλοιωδών λειτουργιών, κλινήρης κλπ.

Η λίστα θα μπορούσε να επεκταθεί και άλλο, ψυχοπλακώνοντάς μας ακόμα περισσότερο, για αυτό και σταματάω εδώ. Τα παραδείγματα είναι επαρκή. Το νόημα αυτών ποικίλο. Θα σταθώ σε μια πτυχή αυτών.

Τα περιστατικά αυτά είναι επί της ουσίας αποτελέσματα της σύγχρονης ιατρικής. Τα άτομα αυτά, χωρίς τα σύγχρονα μέσα (αναπνευστήρες, ισχυρά αντιβιοτικά, αντιεπιληπτικά φάρμακα κλπ) θα είχαν προ πολλού πεθάνει. Φυσικά κανένας δεν μπορεί να κατηγορήσει ούτε τους γιατρούς για τις προσπάθειες αντιμετώπισης μιας πάθησης (καθώς τα αποτελέσματα δεν μπορούν να προεξοφληθούν) ούτε και τους συγγενείς που επιθυμούν να κρατήσουν στη ζωή τον άνθρωπό τους με κάθε κόστος, ακόμα και αν το μέλλον είναι προδιαγεγραμμένο (όπως στην Alzheimer).

ΜΕ ΚΑΘΕ ΚΟΣΤΟΣ! Αυτό αποτελεί επί της ουσίας τη φράση κλειδί. Και δεν εννοώ απαραίτητα το οικονομικό κόστος νοσηλείας ή το κόστος από την αναγκαία χρήση πανίσχυρων αντιβιοτικών σε τέτοια άτομα, παράμετροι ουδόλως αμελητέες. Αναφέρομαι κυρίως στο κοινωνικό κόστος που σηκώνει η οικογένεια αλλά και το ίδιο το σώμα που σαπίζει αργά στο κρεβάτι του. Και μάλιστα πρόκειται για ένα κόστος που καταβάλλεται χωρίς καμιά πραγματική ελπίδα βελτίωσης…

Η στάση αυτή της κοινωνίας μας είναι σίγουρα πηγή προβληματισμού. Φυσικά και είναι κατανοητές οι προσπάθειες της ιατρικής, αλλά και οι επιθυμίες των συγγενών. Κανείς δεν μπορεί έτσι εύκολα να πάρει την απόφαση τερματισμού της ζωής συγγενούς προσώπου, ακόμα και σε τέτοιες καταστάσεις.

Αλλά γιατί; Αποτελεί άραγε θέμα της παιδείας μας; Των αξιών μας; Αποτελεί αλήθεια αξία η διατήρηση στη ζωή ενός σώματος, η “ψυχή” του οποίου το έχει προ πολλού εγκαταλείψει ανεπιστρεπτί; Η ταλαιπωρία και ο βασανισμός του σώματος αυτού, επί χρόνια κλινήρους, χωρίς καμιά ελπίδα βελτίωσης; Η δέσμευση και η ταλαιπωρία μιας οικογένειας που αναλαμβάνει τη φροντίδα του σώματος αυτού για χρόνια, δεμένη και προσκολλημένη πάνω σε έναν ζωντανό νεκρό; Όπου μάλιστα, σε τριτοκοσμικά κράτη σαν τη χώρα μας, η φροντίδα αυτή πέφτει ακέραιη στις πλάτες των συγγενών, το βάρος, οικονομικό, ψυχικό και κοινωνικό, καθίσταται ασήκωτο.

Ευθανασία; Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είναι ελεύθερη για όποιον το επιθυμεί. Αλλά δεν εστιάζω εκεί. Εστιάζω κυρίως στο μήνυμα των αξιών της κοινωνίας μας. Και τούτο είναι η με κάθε τρόπο προσκόλληση στη ζωή, η διατήρηση της ζωής με κάθε κόστος, ο φόβος του θανάτου και  των ευθυνών. Η αναγωγή της ζωής σε υπέρτατη αξία, αλλά με μια έννοια μάλλον ειρωνική.

Μια τέτοια κοινωνία είναι αναπόφευκτο να είναι υποταγμένη. Αν η ζωή πρέπει να διαφυλαχθεί με τέτοια ακρότητα, κανείς δεν είναι διατεθειμένος να ματώσει για κανέναν και για τίποτα. Και ακόμα και αν ματώσει, αν χτυπηθεί, αν αδικηθεί θα προτιμήσει να παραμείνει στην κατάσταση αυτή παρά να ρισκάρει τη βελτίωσή του με κίνδυνο να επιδεινωθεί και άλλο. Εφόσον η ζωή είναι υπέρτατη αξία, κάθε πράξη που τη βάζει σε κίνδυνο πρέπει να αποφεύγεται. Η ίδια η ζωή όμως βάζει τη ζωή σε κίνδυνο. Άρα οι άνθρωποι πρέπει να πάψουν να ζουν για να μη κινδυνεύει η ζωή τους. Να δημιουργήσουν κοινωνίες ζωντανών-νεκρών. Ολόκληρες κοινωνίες ατόμων που πάσχουν από Alzheimer… Τι ειρωνία! Η προστασία της ζωής ως υπέρτατος κανόνας οδηγεί στο θάνατο…

Αντίθετα, ίσως αυτό που θα έπρεπε να ξαναβρούμε πάλι να είναι η προστασία της προσωπικότητας. Η προστασία και η καλλιέργειά της. Η ανάπτυξή της ως την αξία που κατευθύνει τη ζωή. Κάποτε διάβασα πως αν τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από τη ζωή την ίδια, τότε γιατί να ζεις; Αν, από την άλλη, υπάρχει κάτι που αξίζει περισσότερο από αυτή, τότε θα πρέπει να δώσεις τη ζωή σου για αυτό. Η απάντηση στο αυτοκτονικό αυτό δίλημμα μπορεί να είναι η προσωπικότητα. Η προσωπικότητα αξίζει περισσότερο από τη ζωή καθεαυτή, αλλά δεν έχει κανένα νόημα χωρίς αυτή (και μην ακούτε τι σας λένε για μεταθανάτιες ζωές και κοκκινοσκουφίτσες…). Επομένως, ίσως τελικά ο λόγος για να ζεις να είναι αυτός. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Και επειδή ζωή χωρίς προσωπικότητα είναι θάνατος και προσωπικότητα χωρίς ζωή ατόπημα, συνεπάγεται πως το δύο θα πρέπει να συνυπάρχουν αν επιθυμούμε τη Ζωή. Να συνυπάρχουν ή να χάνονται μαζί…

ΥΓ. Επειδή, ένας βιαστικός αναγνώστης μπορεί να θεωρήσει πως ωθώ τα παραπάνω άτομα σε ευθανασία και περιφρονώ το πρόβλημά τους και την ύπαρξή τους, θα πρέπει να τονίσω πως αυτό είναι λάθος. Η κατάστασή τους αποτελεί πηγή προβληματισμού για την παιδεία μας, προβληματισμού και αμπελοφιλοσοφίας. Φυσικά και κατανοώ πλήρως το δράμα των καταστάσεων αυτών.